Sviranje na kavalu

Uprkos opasnosti da se vekovna tradicija prekine, instrument koji su pastiri svirali dok su vodili ovce na ispašu, i dalje odoleva vremenu i savremenim tehnologijama.

Sviranje na kavalu danas predstavlja redak, ali veoma vredan deo muzičkog nasleđa, kojim se čuvaju srpski običaji, kultura i istorija.

Uz zvuke kavala, koji pripada grupi najstarijih duvačkih muzičkih instrumenata, nekada su se okupljali pastiri, završavali radovi u polju i čuvale ovce. O njegovom značaju i važnom položaju u životu srpskog naroda u južnim krajevima, najbolje svedoče brojna predanja. Naime, nekada su zbog sviranja čuvenog Borisava Boškoćevića, ljudi prekidali radove u polju, sedali u hlad drveća i slušali umilne zvuke kavala. Kaval je jedini tradicionalni duvački instrument u našoj tradiciji uz čiju pratnju se peva.

Predstave muzičara na freskama srednjovekovnih manastira i crkava ovog dela Balkana, ukazaju na to da kaval datira iz srednjeg veka. Na strani gde se svira postoji zaoštren brid koji omogućava lakše dobijanje tona. Ton se dobija tek kada se kaval drži priljubljen uz usne polupoprečno, odnosno po uglom od približno 45 stepeni, a svirač duva pravo.

Arhaičan način izrade, još jedan je svedok dugačke istorije i tradicije kavala. Reč je o šupljoj drvenoj cevi otvorenoj sa obe strane, dužine između 65 i 90 centimetara. Naime, neobičan pastirski instrument izrađuje se od Miloš Nikolić jasena, drena, zove, a u novije vreme, i od plastike i metala. U srpskoj muzičkoj tradiciji, kaval je najzastupljeniji u južnoj Srbiji – na Kosovu, kao i u jugoistočnoj i istočnoj Srbiji.

Vremenom je interesovanje za bavljenje stočarstvom zamiralo, što se negativno odrazilo na sviranje na kavalu. Ipak, umilan zvuk tradicionalnog srpskog instrumenta i dalje nije iščezao.

Danas ga od zaborava čuvaju talentovani muzičari širom Srbije ali i škole i institucije kao što su Muzička škola „Mokranjac“ iz Beograda, Srpsko etnomuzikološko društvo, Centar za istraživanje i očuvanje tradicionalnih igara Srbije (CIOTIS), Odsek za Etnomuzikologiju FMU. Brojna srpska kulturno-umetnička društva, u matici i u dijaspori, sve češće u svoj instrumentarijum uvode kaval.

Prekretnica u današnjoj obnovi sviranja na kavalu dogodila se u Beogradu i okolini početkom devedestih godina 20. veka. Tada se ponovo javilo veće interesovanje za sviranje na kavalu, a prvi svirači bili su slikar i freskopisac Predrag Stojković i njegov učenik Vladimir Simić. Uporedo sa njima, počeo da je svira Miloš Nikolić, danas profesor kavala.

Jedan od čuvenih svirača na kavalu između dva svetska rata bio je Borisav Boškoćević iz Sirinićke župe, a posle drugog svetskog rata, najpoznatiji je bio pokojni Milko Veličković (Pećinovčević) i danas aktivni Miladin Boškoćević i Veselin Bošković iz sela Štrpce.

Zajedničkim naporima, u Muzičkoj školi „Mokranjac“ u Beogradu 1995. osnovan je, po prvi put u istoriji srpskog školstva, Odsek za srpsko tradicionalno pevanje i sviranje (etno-odsek). Prvi put se u zvaničnu, državnu muzičku školu uvelo i izučavanje veština tradicionalnog pevanja i sviranja. Na početku se krenulo sa tradicionalnim pevanjem, frulom (sviralom) i guslama, a 2004. godine je uveden i kaval.

Zajedno sa preostalih dvadeset i šest elemenata, sviranje na kavalu je 18. juna 2012. godine upisano i u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije. Na taj način, ljudima iz naše zemlje ali i van njenih granica, pružena je prilika da se upoznaju sa ovim važnim delom muzičke kulture, i da samim tim shvate njen vrednost i značaj.

O budućnosti muzičke tradicije kojoj svakako treba posvetiti naročitu pažnju, profesor kavala i dr um. Miloš Nikolić, ima pozitivno mišljenje. „Danas se u Srbiji oseća veoma pozitivna kulturna klima u kojoj se tradicionalna muzika doživljava i vrednuje kao vrhunsko umetničko nasleđe i kao muzička slika srpskog naroda u celini. U tom kontekstu, u poslednje tri decenije započeta obnova sviranja na tradicionalnim instrumentima, među njima i sviranja na kavalu, svakako daje nadu da ove veštine ni pod kojim spoljašnjim uslovima više neće prestati da postoje“.

Sviranje na kavalu u dijaspori

Na vredan deo muzičkog nasleđa, nisu zaboravili ni Srbi u dijaspori. Štaviše, mesta na koncertima su uvek popunjena a Srbi koji su napustili matičnu državu rado uživaju u zvucima kavala. “Na svojim brojnim koncertima, kao i nastupima učenika etno-odseka Muzičke škole „Mokranjac“ širom vaseljene (Japan, Francuska, Nemačka, Austrija, Španija, Kanada, Kipar, Grčka, Rusija, Hrvatska, Slovenija, Makedonija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina), lepota sviranja na kavalu je privlačila posebnu pažnju, kako naših sunarodnika iz dijaspore, tako i stranaca“, objašnjava profesor kavala Miloš Nikolić.

On dodaje da su u kavalu, ali i u čitavom opusu srpske tradicionalne muzike videli iskonsko muzičko blago koje je čekalo i dočekalo vreme da bude otkriveno i dato na dar svima, kao nasledje vaskolikog čovečanstva.