Bogate šare i ornamenti, dva identična lica, raznovrsna simbolika koju nose i kvalitetna vuna sa Stare planine od koje se prave, odlike su jednog od najpoznatijih srpskih brendova – pirotskih ćilima.
U dugotrajnom i složenom procesu izrade, tkalje ne samo da prave ćilime vrhunskog kvaliteta, već i svojevrsna umetnička dela čija su lepota i raskošnost postali prepoznatljivi svuda u svetu.
Mali grad na jugu Srbije oduvek je bio poznat po izradi ćilima, čija je tradicija starija od četristo godina. U Pirotu se nekada ovim starim zanatom bavilo preko dve i po hiljade žena, a ručni rad kojim su se dobijali proizvodi bio je cenjen i dobro plaćen.
Danas se ćilimarstvom bavi svega njih tridesetak, ćilimi su sve manje traženi a zarada je sve niža. Zbog svega toga, bavljenje ovim zanatom u moderno doba predstavlja isključivo ljubav i posvećenost prema izradi najstarijeg, najlepšeg i najčistijeg narodnog proizvoda.
Želja da se sačuva porodična tradicija i da se iskustvo i znanje prenese na nove generacije, kod onih najistrajnijih je ipak prevagnula. Tkalje koje danas izrađuju ćilime, vreme provode u malim radionicama, okružene razbojima i vunom, gde u prijatnoj atmosferi rade ono što najviše vole. Uz pomoć spretnih prstiju i znanja koje nose u glavi, ćilimarke tkaju proizvode kojima se pripisuju i čudotvorne moći.
Osim znatno manje potražnje i minimalne modernizacije alatki koje koriste, u tkanju pirotskih ćilima ništa se nije promenilo. I dalje se ćilimi izrađuju uz pomoć razboja, vune, alatke tupice i vrednih ruku tkalja. Ručnim radom koji podrazumeva ne samo spretnost i veštinu, već i veliko iskustvo i znanje, dobijaju se ćilimi vrhunskog kvaliteta i lepote koja osvaja.
Elaboratom o pirotskim ćilimima zaštićeni su 95 šara i 122 ornamenta. Simboli i značenja koja nose ćilimi su mnogobrojna, pa samim tim i legende i verovanja koja prate simbol grada Pirota. Postoje ćilimi za zdravlje, sreću, mir i blagostanje u kući, finansijski boljitak, za muškarce i žene, otklanjanje negativne energije, uroka i mnogi drugi.
Dugotrajan i složen postupak izrade ćilima počinje “snovanjem”, u kome tkalje ručno broje niti. Sve niti moraju biti iste dužine, a samo godine iskustva omogućavaju tkalji da ih bez metra precizno izbroji. Do finalnog proizvoda ćilim dele mnogobrojni postupci, u kome neretko učestvuju dve, tri i više tkalja. Iz tog razloga su timski rad i saradnja veoma važni.
Kada su niti raspoređene, izbrojane i zavezane po utvrđenim pravilima, osnova se prebacuje na razboj, na kome počinje izrada ćilima. Pažljivim postupcima niti se dalje obrađuju, a ćilim polako počinje da dobija svoj oblik i izgled. Ono što je karakteristično za pirotske ćilime je da nemaju naličje, več dva identična lica. Pored toga, bogatstvo, boje i simbolika šara i ornamenata koje ih krase, učinili su da ćilimi iz Pirota postanu svetski poznati.
Pored izrade, tkalje se bave i restauracijom ćilima. Ovakav postupak se najpre primenjuje kod starih i oštećenih ćilima. Da bi sačuvali porodično nasleđe, mnogi ljudi donose ćilime čiji je životni vek često duži i od 100 godina. Takvim ćilimima se posebnim postupkom vraćaju prvobitna boja i izgled, a izuzetna vrednost je i u činjenici da se tradcija na taj način čuva od zaborava.
Opština Pirot je 2002. godine izvršila i zaštitu geografske oznake imena porekla, što znači da se pirotski ćilim može tkati isključivo u Pirotu. Samo ćilimi koji su izrađeni po utvrđenim pravilima, koji imaju autentične šare ovog kraja i koji se prave od vune ovaca sa Stare planine, smatraju se pravim pirotskim ćilimima. Pri kupovini ovog proizvoda, veoma je važno da obratite pažnju na deklaraciju koju nosi.
Izradom ovog autentičnog srpskog proizvoda prenose se narodni običaji i duhovnost, a tradicija se nastavlja. Iako u znatnom manjem broju, nove generacije usvajaju stare zanatske veštine i trude se da ih sačuvaju od modernizacije. Ipak, da bi se proizvodnja jednog od najvećih srpskih brendova poboljšala, o ćilimarstvu se mora više pričati i znati, a ćilimi se više ceniti i kupovati.
Kupite ćilim, i uvek imajte deo Srbije sa sobom!
Ako poželite da negde, daleko od otadžbine, dodirnete vaš deo Srbije obavezno ponesite jedan pirotski ćilim sa sobom. Verovanje kaže da ćete na taj način poneti i jedan deo zemlje, koji će vas uvek podsećati na sve ono što ste doživeli u Srbiji. Najbolje bi bilo da ćilim dobijete na poklon od drage osobe.
“Svi Piroćanci koji žive van Pirota u belom svetu, bez izuzetka imaju pirotski ćilim kod sebe. Oni dovode u Pirot svoje gazde kod kojih rade, pretpostavljene šefove , poslovne prijatelje koji obavezno kupuju male ćilimčiće za poklon strancima tamo gde žive i rade”, kaže Slavica Ćirić, direktorka zanatske zadruge Damsko srce u Pirotu.
Srbi koji žive u inostranstvu, ali i stranci koji žele da imaju uspomenu iz Srbije, najčešći su kupci ćilima. Oni ih naručuju i kupuju putem Interneta, a kada ćilim bude gotov poštom se šalje na željenu adresu. Na taj način, bez obzira na to gde se nalaze, uvek imaju svoj deo Srbije sa sobom!
