Ispred svetinje koja je podignuta u srednjem veku, godinama unazad čuva se jedan od najlepših narodnih običaja – paljenje ratarskih sveća. Manastir Tronoša svakog Velikog četvrtka postaje mesto na kome se okupljaju meštani obližnjih sela, gde uz niz rituala, održavaju dugogodišnju tradiciju.
Između Loznice, Banje Koviljače i Tršića, nalazi se srednjovekovni manastir Tronoša čiji se nastanak vezuje za vladavinu kralja Dragutina i njegove supruge kraljice Katarine. Iako više puta razarana, ova svetinja i danas čuva istoriju, tradiciju i mnoge narodne običaje.
Jedna od njih je i stara svetkovina koju su zemljoradnici i pravoslavci iz okolnih sela, i u najtežim danima, bez izuzetka praktikovali.
U nedelju pred Vaskrs, od utorka do Velikog četvrtka, izlivanje jedne polovine ratarskih sveća obavljaju meštani Zajače, Paskovca i jednog dela Tršića, a druge polovine žitelji Korenite i drugog dela Tršića.
Naime, mešanjem voska od starih sveća sa novim voskom, izlivaju se dve ratarske sveće teške preko pedeset kilograma i visoke oko dva metra.
Sveće se „sastaju“ na Veliki četvrtak kod česme Devet Jugovića, u blizini manastira Tronoša.
Narod Podrinja je u čast Jug-Bogdana i njegovih devet sinova sagradio česmu Devet Jugovića. Prema narodnom verovanju, Jugovići su pred odlazak u Kosovski boj prenoćili ovde i napili se vode sa ovog izvora.
Sveće se ukrašavaju i ovenčavaju ikonama Hrista Gospoda i Bogorodice, cvećem i bršljanom. Nakon molitve, kada se oglase manastirska zvona, zajednička svečana povorka obilazi krug oko manastira i ulazi u svetinju. Sveće od čistog pčelinjeg voska koje su vredne ruke srpskih domaćina izlile i kroz brda i šumu donele, pale se u crkvi posvećenoj Vavedenju Presvete Bogorodice.
U narednih godinu dana ove masivne sveće će se paliti na sve velike hrišćanske praznike i nedeljom u vreme liturgije. Takođe, ostatak ratarskih sveća se pretapa u nove, i na taj način srpski narod iz ovog kraja, više od sto pedeset godina, održava kontinuitet u obavljanju ovog starog običaja.
Veruje se da su običaj izlivanja i paljenja ratarskih sveća u Srbiju preneli pravoslavni sveštenici iz manastira Hilandar, ili da su ga u taj kraj doneli Srbi iz Bosne i Hercegovine, koji su, u vekovima turske okupacije Balkana, migrirali ka tom delu zapadne Srbije. Ipak, meštani okolnih sela smatraju da je ovaj običaj specifičnost samo njihovog kraja.
Verovanje koje je izlivanje i polaganje ratarskih sveća uspelo da održi toliko godina, jeste da se meštani na ovaj način štite od vremenskih nepogoda i obezbeđuju bolje uslove za rod i atmosferske prilike u toku vegetativnog ciklusa. Polaganjem sveća koje simbolično predstavljaju prinošenje beskrvne žrtve, meštani se ustvari zahvaljuju Bogu za naklonost prema ratarima i njihovom radu.
Važnost i značaj ovog starog običaja prepoznati su i od starne Nacionalnog komiteta za nematerijalno kulturno nasleđe. Njegovom odlukom, 18. juna. 2012. godine, običaj izlivanja i paljenja ratarskih sveća upisan je na Listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije, a na predlog Srpske pravoslavne crkve.
Malo ljudi zna za stari narodni običaj
Iako se izlivanje i polaganje ratarskih sveća u manastiru Tronoša čuva više od jednog veka, malo ljudi je upoznato sa ovim važnim narodnim običajem. Naime, osim meštana obližnjih sela i stanovnika Loznice i okoline, o ovom važnom elementu nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije, ne zna se gotovo ništa. Na boljoj upućenosti ljudi iz Srbije, ali i iz dijaspore, mora se više raditi.
Iz tog razloga je predstavljanje i promocija starih običaja, a samim tim i podizanje društvene svesti o vrednosti istih, od presudne važnosti. Cilj je da se građani Srbije, ali i stanovnici koji su iz nekog razloga napustili matičnu državu, upoznaju sa velikim bogatstvom i značajem nematerijalnog kulturnog nasleđa svoje zemlje, i da na taj način nastave da prenose tradiciju „sa kolena na koleno“.
