Život Valjeva od davnina buja u dve čaršije od kojih jedna čuva duh orijenta, a druga stil Evrope 19. veka, dok njihov autentični izgled služi kao ambijent za mnoga kulturna dešavanja. Valjevo je poznato kao grad u kome se nalazi jedan od najboljih muzeja Srbije, ali i kao grad koji leži na obalama četiri reke među kojima je i reka Gradac, jedna od najčistijih u Evropi.
Valjevo je jedan od retkih gradova koji ima dve čaršije. I to jednu naspram druge, kao simboličan kontrast Istoka i Zapada i njihovog vekovnog sudarnja baš na teritoriji Srbije. Deli ih reka Kolubara.
Grad – bolnica
Tokom Prvog svetskog rata Valjevo je jedno vreme bilo sedište štaba srpske vojske, a u njegovoj neposrednoj okolini, pod komandom Valjevca, vojvode Živojina Mišića, srpska vojska je u čuvenoj Kolubarskoj bici porazila austrougarske trupe. Ipak, pretrpela je i velike gubitke, a imala je mnogo ranjenika. Zbog toga je ceo grad pretvoren u ogromnu ratnu bolnicu u kojoj su ležali ranjenici, kao i oboleli od velike epidemije tifusa.
Uz njenu desnu obalu se prostire Tešnjar, stara čašija orijentlnog stila. Male zanatske radnjice, niske kućice i kaldrma čine da Tešnjar izgleda kao da je zaspao u doba turskih paša i srpskih ustanika. Sve dok ih avgustom ne probude “Tešnjarske večeri” u kojima ova čaršija u nekoliko dana promeni mnoga lica umetnosti, a najviše pozorišne i filmske.
Nasuprot orijentalnom Tešnjaru, Knez Miloš Obrenović je s početka 19. veka naredio da se na levoj obali Kolubare napravi ulica tj. četvrt koja će biti uređena na ondašnji evropski način. Podizanjem trgovačkih i ugostiteljskih objekata, zanatskih radnji i hotela ova ulica je vremenom postajala jezgro gradskog života, ali kao i Tešnjar, pozornica za mnoga kulturno-umetnička dešavanja i ambijent za snimanje filmova i serija.
Vrevu starih čaršija, zvuke zanatske radionice u kojoj tinja kovačka vatra, violinu prvog gradskog apotekara u Valjevu moguće je doživeti i danas i to u jednom od najboljih muzeja Srbije, Narodnom muzeju Valjeva. Njegove “vremenske kapije” trodimenzionalno dočaravaju sve periode u razvoju grada: od neolitskih grnčarskih radionica, preko turske čaršije, uparađenh građana koji dočekuju prvi voz, do ratnog kabineta vojvode Živojina Mišića sa Solunskog fronta…
Deo muzejskog bogatstva Valjeva smešten je u Muselimovom konaku iz 18. veka, najstarijoj sačuvanoj zgradi u Valjevu i to je jedini materijalni ostatak u Srbiji vezan za “Seču knezova”. Ovaj nemili događaj označava nekoliko dana 1804. godine kada je ubijeno preko stotinu viđenijih Srba koji su pripremali ustanak protiv turske diktature i predstavljao je neposredan povod za izbijanje Prvog srpskog ustanka.
Glave slavnih srpskih knezova Alekse Nenadovića i Ilije Birčanina bile su javno istaknute na krovu Muselimovog konaka. Danas se u ambijentu stare “turske apsane” u Konaku nalazi muzejska postavka “Seča knezova”. Zbog toga se Valjevu često pridaje epitet “grada ustanika i ratnika”, pa su mnogi spomenici kulture vezani za njih.
Jedan od njih je Brankovina, jednistven spomenički kompleks i znamenito mesto na koje su Valjevci izuzetno ponosni a nalazi se na udaljenosti od oko 11 km od grada. Brankovina je poznata po zaslužnim ličnostima, njihovim spomenicima i Crkvi Svetih Arhanđela iz 1830. godine, zadužbini Prote Mateje Nenadovića, vojvode Prvog srpskog ustanka.
Sadašnja riznica crkve čuva krst relikvijar iz X veka, Veliko jevanđelje koje je Prota doneo kao poklon ruskog cara i mnoge vredne ikone. U crkvenoj porti se mogu videti sobrašice, stare drvene kućice za porodična okupljanja u vreme crkvenih praznika. A osim grobova Nenadovića, ovde se nalazi i humka poznate srpske pesnikinje Desanke Maksimović.
Valjevo je poznato još po kuli Nenadovića iz 1813. godine, Hramu Vaznesenja Hristovog, iz 1992. godine, koji je drugi po veličini u Srbiji, ali i po brojnim spomenicima od kojih je spomenik borcima revolucije (sa likom Stjepana Filipovića) na brdu Vidrak jedan od najvećih vajarskih prikaza cele ljudske figure na svetu.
U savršenom prirodnom okrženju okoline grada nalazi se nekoliko manastira, a najstariji i najlepši od njih je manastir Pustinja u kanjonu reke Jablanice. Manastir potiče iz 1622. godine kada je i živopisan, a najvrednija u njemu je freska Jovana Krstitelja.
Rasuto ispod venca Valjevskih planina u čijoj blizini se nalazi zimski turistički centar Divčibare, Valjevo je uvek otvoreno da svim posetiocima pokaže da nije samo “grad ratnika i ustanika” već i grad sa nestvarnom živopisnom prirodom i velikim kulturnim i umetničkim bogatstvom.
Kako doći do “grada na četiri reke”?
Valjevo je od Beograda udaljeno 96 km, od Novog Sada 134 km. Do njega se može stići i železničkom prugom koja od Beograda vodi do jadranske luke Bar. Najbliži putnički aerodrom je u Beogradu, a sportski aerodrom u Divcima, udaljen je od grada 12 km. Iz svih većih gradova u Srbiji postoje redovni autobuski polasci do Valjeva.
Kada ste već ovde, ne propustite…
Na samo 7 km od grada kod sela Petnica nalazi se Petnička pećina koja se sastoji od oko 600m dugih kanala i brojnih odaja. U njoj i oko nje su pronađena najstarija svedočanstva o životu ljudi u Zapadnoj Srbiji, pa je 1982. godine ovde napravaljena Istraživačka stanica.
Ne propustite da osim manastira Pustinja, obiđete i druge manastire valjevskog kraja Manastir Lelić, Manastir Ćelije, Manastir Jovanja.
Sela u okolini Valjeva, rasuta po vencu valjevskih planina Jablanika, Medvednika, Povlena, Maljena i Suvobora koja i dalje čuvaju tradicije i običaje srpskog seljaka iz 19. veka.
U aprilu ne propustite Zlatni opanak, međunarodni festival folklora, Dane malina u Brankovini krajem juna, Džez festival u oktobru i “Kosidbu na Rajcu”, smotru tradicionalnih izvornih sadržaja u čast kosidbe i seoskih moba.
Foto 1: Wikimedia Commons, Boksi pod Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported licencom.
Foto 2: Wikimedia Commons, Antidiskriminator pod Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported licencom.
Za više informacija o Valjevu, posetite sajt Turističke organizacije Valjeva: tov.rs
