Kao najvažniji porodični praznik, okosnica porekla i identiteta, slava je univerzalna, ali pre svega verska i tradicionalna odrednica Srba.
Stranac koji se zadesi u Srbiji početkom jeseni, a ne poznaje srpske običaje, sigurno će pomisliti da se sprema vanredno stanje ili iznenadna nestašica hrane. Gužve u prodavnicama, prepuni supermarketi i kolone ljudi koji nose ogromne količine hrane, samo su znak da u Srbiji počinje sezona slava.
Taj narodno-crkveni običaj je za Srbe, posle Božića, najvažniji porodični praznik i najkarektirističnija osobina duhovnog i porodičnog života.
Srbi su, naime, jedini hrišćanski narod koji slavi slavu. Kada slave krsnu slavu, Srbi slave hrišćanskog sveca-zaštitnika kuće i porodice.
Reč je dakle, o porodičnom prazniku kada se uz molitvu i obrede ukućani sećaju svojih predaka koji su proslavljali istog svetitelja.
Za razliku od većine običaja koji su zajednički za ceo narod, svaka porodica odvojeno slavi svog sveca.
Sveca sinovi nasleđuju od glave porodice – obično oca, dok kćerke nasleđuju slavu samo ako ostanu u kući, dok udate žene obično slave muževljevu slavu.
Glavni elementi slave su ikona, sveća, slavski kolač, žito i vino. Slavski obred u najvažnijem smislu predstavlja crkvena molitva uz svećenje slavskog kolača, žita i vina.
To su darovi koji predstavljaju beskrvnu žrtvu spremljenu u slavu boga, u čast sveca, zatim za pokoj duša umrlih članova porodice i za zdravlje i napredak onih koji su slavu spremili.
Kod Srba postoji čak 78 slava, a najveći broj porodica slavi Svetog Nikolu 19. decembra, – Nikoljdan (oko polovina).
Zatim, po broju svečara koji ih slave, dolaze: Sveti Georgije (Đurđevdan, 6. maj, i Đurđic, 16. novembar), Sveti Arhanđel Mihailo (Aranđelovdan, 21. novembar), Sveti Jovan (Jovanjdan, 20. januar), Sveti Dimitrije (Mitrovdan, 8. novembar), Sveta Petka (Petkovača, 27. oktobar), Sveti Luka (Lučindan, 31. oktobar), Sveti Trifun (Trifundan, 14. februar), Sveti Kuzma i Damnjan (Vračevi, 14. novembar), Sveti Andrija (Andrijevdan, 13. decembar) …
Pretpostavlja se da je slava u Srba ostatak slovenskog paganizma koji je imao veliki broj bogova pre usvajanja hrišćanstva. Pošto su Sloveni imali razvijen kult predaka, običaj slavljenja slave najverovatnije predstavlja zamenu porodičnog, odnosno rodovskog, paganskog zaštitnika, hrišćanskim svetiteljem zaštitnikom.
U to vreme politeizma, svaka porodica ili kućna zajednica imala je svog božanskog zaštitnika kome je pridavala posebnu važnost.
Obred slave u praksu je uveo osnivač srpske pravoslavne crkve Sveti Sava, od čijeg vremena se taj obred i običaji koji ga prate postepeno širio i formirao dok nije dostigao današnju formu koju je konačno uobličio mitropolit Srbije Mihailo 1862. godine.
Slavski običaji variraju u zavisnosti od kraja do kraja Srbije, ali u osnovi za slavu se uvek priprema žito, slavski kolač i pali se slavska sveća. Na svečani ručak ili, u novije doba, večeru, dolaze rođaci i prijatelji, a hrana na stolu može biti posna ili mrsna, u zavisnosti od toga da li slava pada u vreme crkvenog posta ili van njega.
