Udruženje „Voda i arheologija“ podstaknuto pitanjem jednog svog prijatelja: „Kako bi izgledala šetnja po koritu Dunava i Save kada bi njihove vode presušile“, objavilo je Mapu potopljenih brodova beogradskog akvatorijuma.
Mapa otkriva tajne beogradskih reka čija korita čuvaju tragove gustog brodskog saobraćaja na Dunavu, Savi i njihovim beogradskim pritokama. U nju su uneti brodovi koji su izvađeni, kao i oni koji još leže na rečnom dnu. Osim njihovih fotografija iz slavnih dana, Mapa sadrži i brodske „lične karte“: godinu izgradnje, tip plovila, datum i uzrok potapanja, a obuhvata period od 15. veka do danas.
Još od srednjeg veka Beograd je bio poznat ne samo kao trgovačka luka, sedište rečnih flotila i mesto sudbonosnih bitaka, nego i kao brodogradilište. Pod turskom vlašću Beograd je u 16. veku postao nadaleko čuveno vojno brodogradilište koje je moglo da se meri i sa, u to vreme, svetski poznatim carigradskim arsenalom. Turski izvori tvrde da je beogradsko brodogradilište, koje je osnovao Mehmedpaša Sokolović, godišnje gradilo 85 trirema – galija sa tri reda vesala, pandan današnjim razaračima. Tokom 17. i 18. veka u Beogradu su građene šajke, kaici i tombazi, a početkom 19. veka lađe nalik na morske brodove. Prvi kompletan morski brod – jedrenjak, u obnovljenoj srpskoj državi, posle objavljivanja Hatišerifa 1830. izgradio je pomorski kapetan, Grk poreklom Nikola Kefala. Pre više od 100 godina iz radionice na Čukarici izlazile su drvarice i gvozdeni šlepovi.
TAJNE REČNOG DNA
Najviše podataka sačuvano je za period Prvog i Drugog svetskog rata. Iz mape se saznaje i da su u miniranju železničkog savskog mosta u oba svetska rata potonuli i brodovi: mađarski „Alkotmanj“ 29. jula 1914. i „Tanasko Rajić“, parobrod na vijak 12. aprila 1941. Na „Tanasku Rajiću“ stradala je posada koja se na ovaj brod prebacila nakon što je šest dana ranije potopila uzvodno od ušca Save u Dunav parni tegljač „Deligrad“ iz 1869. da ne bi pao u ruke neprijatelju. U blizini „Deligrada“ aprila 1941. potopljen je i monitor „Sava“ iz 1904. Kod današnjeg Pančevačkog mosta 1918. potopljen je brod „Vulkan“, na čije je ostatke devet godina kasnije naleteo brod „Štrosmajer“, a na istom mestu 1944. nestao je i „Velebit“.
Savezničko bombardovanje aprila 1944. pretvorilo je Bežanijski zimovnik u groblje brodova – na savsko dno potonulo je 30 plovila, među kojima su bili „Katarina Harle“, tegljači „Kajmakčalan“, „Kraljević Marko“ i „Bosna“, kao i putnički brodovi „Kraljica Marija“ i „Cetinje“. Najsvežiji datum na Mapi je iz 2010. kada je u Savskom pristaništu potopljen motorni teretni brod „Sip“ iz 1943. godine. Ali, to nije kraj beogradske podvodne rečne priče.
– Posle objavljivanja Mape potopljenih brodova, Udruženje je počelo da dobija nove informacije o potopljenim plovilima – objašnjava Gordana Karović, predsednica Udruženja „Voda i arheologija“.
Na pitanje zašto je rečna podvodna arheologija malo poznata disciplina, Gordana Karović odgovara da se „svi trude da izbegnu reku, jer je brza i mutna, vidljivost je ograničena – nikad nije veća od jednog metra“:
– Naše reke su izuzetno brze i u njima može da se radi samo jedan kratak period u toku godine zbog hidrografskih uslova, koji variraju od godine do godine. S druge stane Nacionalna geografija, Diskaveri i slični naučni programi baziraju se na morskom okruženju, koje je neuporedivo lepše i lakše za rad.
Udruženje „Voda i arheologija” osnovano je na Dan Dunava 29. juna 2007. U Udruženju se nadaju da bi interesovanje srpske javnosti za istorijske brodove mogao da podstakne dolazak u Beograd mađarskog ratnog vojnog broda – monitora „Lajta”, koji ove godine slavi 140 godina od porinuća.
– Mađari su „Lajtu“ za ovu priliku rekonstruisali, restaurisali i pretvorili u brod muzej. On bi u aprilu trebalo da bude u Becu, a 21. maja u mađarskom gradu Baja gde ce biti centralna proslava. Nadamo se da bi „Lajta“ mogla da produži i do Novog Sada i Beograda, gde je poslednji put plovila za vreme Prvog svetskog rata. Ovog puta to bi bila mirovna, kulturna misija, koja bi mogla da pokrene ovdašnju javnost u pravcu zaštite istorijskih brodova, jer se i u Srbiji, u Novom Sadu, nalazi jedan od sedam sačuvanih monitora u svetu. Nešto je mlađi od „Lajte“, sagrađen je 1905, njegovo prvo ime bilo je „Bodrog“, kasnije je preimenovan u „Sava“, a danas je plovni pristan uz bager „Tisa“ – kaže Gordana Karović.
Autor: Jelena Tasić
Related Articles
Spomenik na Kadinjači: Srpski Stounhendž otpora
November 20, 2024
Bački Monoštor: Upoznajte Srpski Amazon
November 20, 2024
Kanjon Gradac: Gde se avantura susreće sa spokojem
November 19, 2024
