Felix Romuliana, dom poslednjeg rimskog boga

Ostaci gorostasnih kula i bedema carske palate Felix Romuliana ukazuju na moć njenog graditelja, rimskog imperatora Galerija, sahranjenog na brdu iznad svog doma u današnjoj istočnoj Srbiji.

Monumentalna carska palata Felix Romuliana nastala je kada je rimski imperator Gaj Valerije Galerije Maksimijan, pred kraj svoje vladavine odlučio da se povuče u rodni kraj.

To arheloško nalazište, ovde poznato kao Gamzigrad, nalazi se blizu Zaječara, u istočnoj Srbiji, i od 2007. godine je na listi svetske baštine UNESCO.

Luksuznu carsku palatu, Galerije (250-311), među tadašnjim podanicima poznat i kao “govedar”, posvetio je svojoj majci, Romuli. Kao varvarka, Romula je pred naletom Karpa pobegla sa leve obale Dunava u Priobalnu Dakiju i udala se za čuvara stoke, zbog čega će kasnije njen sin dobiti nadimak Armentarije (lat. Armentarius – govedar), koji će ga pratiti i kada postane imperator.

commons.wikimedia.org - WhiteWriter - gamzigrad felix romuliana 02 — Ostaci palate Felix Romuliana

Gaj Valerije je majci u čast sazidao grandiozni dvorski kompleks, opasan bedemom od 20 odbrambenih kula, koji je sam car nazvao Romuliana.

Grad su činili carska palata Felix Romuliana, mali hram, veliki hram i terme sa spoljnom fortifikacijom, sistemom kula i odbrambenim zidovima. Objekti su bogato ukrašeni freskama, mozaicima s figuralnim i geometrijskim motivima i ukrasima od velike istorijske i umetničke vrednosti. Palata pripada posebnoj kategoriji rimske dvorske arhitekture i predstavlja njen najočuvaniji primer.

Felix Romuliana nikada nije izgrađena do kraja, a carevi 4. veka su velelepni posed prepustili hrišćanskoj crkvi. Vek kasnije, palatu su razarali varvari, a u 6. veku Justinijan I je obnovi zdanje kao pograničnu tvrđavu. Nakon najezde Slovena krajem 6. veka, nekadašnja carska rezidencija je napuštena. Poslednji put ovaj posed je oživeo kao utvrđeno slovensko naselje u 11. veku.

Arheološka istraživanja započeta su 1953. godine, a pokazala su da u okviru gamzigradskih bedema postoji nekoliko palata i hramova.

Tragovi boravka prvih stanovnika Gamzigrada otkriveni su severno od bedema kao i unutar naselja i tu su nađene kamene sekire iz 3. milenijuma pre nove ere, delovi grnčarije iz poznog bronzanog doba i bronzani nakit iz starijeg gvozdenog doba. U 5. i 6. veku p.n.e. Tribali osnivaju svoje naselje unutar gamzigradskog bedema, koje nije bilo dugotrajno.

Kako na području Crne Reke (Crnog Timoka) nisu otkriveni arheološki spomenici iz poslednjih veka stare ere, neizvesno je koje su stanovništvo Rimljani zatekli u ovoj oblasti.

Otkrivanjem natpisa “Felix Romuliana” 1984. godine konačno je razrešena zagonetka Gamzigrada.

Sadržaj natpisa je ceo naziv mesta koje se pominje u dva istorijska izvora, u delu nepoznatog pisca iz oko 360. godine, u Epitomama Aurelija Viktora, i u Prokopijevom panegiričkom spisu “O građevinama”, nastalom između 553. i 555. godine.

U Epitomama sadržan je podatak da je rimski imperator Galerije rođen u Priobalskoj Dakiji, gde je i sahranjen, i to u mestu Romulianumu, koje je nazvao po imenu majke Romule.

U Prokopijevom delu, među kastelima koje je Justinijan obnovio u oblasti grada Akve, pominje se i Romuliana. To znači da je naziv mesta u kome je rođen i sahranjen Galerije, posvedočen u tri oblika i to kao Felix Romuliana (na natpisu iz 306-311), kao Romulianum (oko 360. godine) i kao Romuliana (oko 555. godine).

Danas je izvesno da su Galerije i njegova majka Romula sahranjeni u blizini palate Felix Romuliana, na lokalitetu “Magura“, gde su otkrivene dve zidane grobnice, bogato ukrašene arhitektonskom plastikom, i dve humke sa lomačama na kojima je izvršeno spaljivanje i apoteoza imperatora i njegove majke.

Gde je Felix Romuliana i kako do nje stići?

Ova prastara građevina nalazi se na 10 km od Zaječara. Do Zaječara je moguće doći automobilom, autobusom, vozom, ali i brodom.

Iz pravca Beograda je ka Zaječaru najbolje krenuti Đerdapskom magistralom preko Kladova i Negotina, a razdaljina je oko 250 km. Iz pravca Niša, može se doći putem Niš – Zaječar – Negotin – Kladovo – Rumunija, ali i auto-putem E – 75 do Paraćina, odakle se skreće ka Zaječaru, a potrebno je preći oko 100 km.

Do Zaječara možete stići vozom jer se u ovom gradu ukrštaju železnički pravci Niš – Prahovo i Majdanpek – Bor – Prahovo.

Iz svih većih gradova Srbije postoje autobuski polasci ka Zaječaru, odakle do Gamzigrada preporučujemo loklni prevoz.

Kada ste ovde, ne propustite…

U samom Zaječaru: Radul-begov konak, jedan od najstarijih objekata u gradu kao i Tursku vodenicu u kojoj se nalazi restoran tradicionalne kuhinje.

Ako volite rok muziku i dobru svirku, onda je Zaječar u prvoj polovini avgusta pravo mesto za vas jer se tada održava Zaječarska gitarijada.

Gamzigradska banja se nalazi u blizini ostataka palate Felix Romuliana, sa severne strane planine Rtanj. Sa tog puta se odvaja put za Sokobanju, koja će vas očarati svojom divljom prirodom.

Obiđite veličanstvenu Đerdapsku klisuru, Nacionalni park Đerdap i arheološko nalazište iz kamenog doba – Lepenski Vir.

Na tom putu se nalaze srednjevekovne tvrđave na Dunavu: Fetislam kod Kladova, a za druge dve potrebno je otići dalje, do tvrđave Golubac i Smederevske tvrđave.

Na ovom putu rimskih careva, posetite i druge građevine ostale iz doba Rimljana. U blizini Kladova nalazi se Trajanova tabla i most kao i utvrđenje Diana iz 1. veka. U Nišu obiđite Medianu, predgrađe antičkog grada Naissusa iz 4. veka u kojoj su boravili rimski carevi prilikom posete ovom gradu.

Ne propustite da popijete čašu vina u ovim krajevima, jer se u ovom delu zemlje nalaze dva vinska puta Srbije: Vinski put Knjaževac i Vinski put Negotin.