Srpska kuktura

Srpska kultura je, na raskrsnici balkanskih puteva, svojim tvorevinama vekovima čuvala identitet i autentičnost Srbije i njenog naroda.

Smeštena na raskrsnici glavnih balkanskih puteva, Srbija je u nasleđe dobila izuzetno kulturno bogatstvo. Među ostacima civilizacija starih desetinama vekova nalaze se tragovi naroda koji su živeli na ovim prostorima pre 40.000 godina, impozantno rimsko nasleđe, kao i srednjevekovno materijalno i nematerijalno kulturno bogatstvo. Svi narodi koji su boravili ili borave na tlu Srbije utkali su nešto svoje u srpsku kulturnu baštinu čineći je još vrednijom i interesantnijom.

Tokom praistorije na teritoriji Srbije stvarene su neke od najkompleksnijih praistorijskih kultura: kultura Lepenskog Vira, zatim Starčevačka kultura i Vinčanska kultura. Sve ove civilizacije ostavile su za sobom veliki dar kako Srbiji, tako i čitavom čovečanstvu, a arheološka nalazišta koja se nalaze na teritoriji Srbije privlače veliki broj turista.

Ipak, od srednjeg veka, tačnije od perioda vladavine Stefana Nemanje (12.vek) i njegovih naslednika počinje ubrzani razvoj kulture koja se oblikovala uglavnom pod uticajem Vizantije. Međutim, čak ni tada nisu prekinute veze s katoličkim Zapadom. U Srbiji je, u primorju, uz pravoslavnu, stalno postojala i katolička crkva. Preko nje i primorskih gradova strujao je zapadni uticaj prema unutrašnjosti Balkana i dalje na istok.

Prvi pisani kulturni spomenik ćiriličnim pismom je “Miroslavljevo Jevanđelje” iz 12. veka pisano zlatom na belom pergamentu, koje je UNESCO uvrstio među najznačajnija dela svetske dokumentacione baštine.

Usled jačanja hrišćanstva i nakon dobijanja autokefalnosti srske crkve, Nemanjići su gradili manastire i to u vizantijskom stilu od kojih se mnogi nalaze pod zaštitom organizacije UNESCO. Na njihovim zidovima nalaze se freske koje spadaju među najlepše na svetu. Osim života svetaca, njima je ispisana i svojevrsna istorija događaja sa ovih prostora.

U Srbiji je u 14. veku nastala prva ženska stručna škola u Evropi, a u istom veku Srbija je imala književnicu, monahinju Jefimiju, čija dela predstavljaju bisere srednjovekovne književnosti.

Za vreme turske vladavine ovim prostorima, razvila se usmena epska i lirska književnost izuzetne lepote. Ona se prenosila sa “kolena na koleno”, usmenim putem, a najlepše su je pevali i pripovedali narodni pevači uz gusle. Narodne pesme, priče i verovanja, prikupio je i objavio Vuk Karadžić, koji je reformisao srpsko pismo napisavši “Pismenicu spskoga jezika” (1814.) delo poznato kao prva srpska gramatika.

U riznici srpske kulture posebno mesto pripada književnosti. Među koricama knjiga srpskih pisaca u poslednjih nekoliko vekova sačuvane su priče o nekadašnjim prilikama u Srbiji, o patnjama naroda, o mentalitetima ljudi iz različitih krajeva… Čak je svetsku knježevnost 20. veka obeležio roman “Na Drini Ćuprija” srpskog pisca, Iva Andrića za koji je dobio Nobelovu nagradu, 1961. godine.

Važan deo materijalne kulture Srbije pored izuzetno vrednog freskoslikarstva koje krasi zidove srpskih manastira, čine i dela poznatih slikara poput Save Šumanovića, Paje Jovanovića i Uroša Predića.

Muzika je neizostavan segment kulturnog bogatstva Srbije, a ogleda se najviše u pesmi i igri sa ovih prostora. Narodna igra Srbije je kolo, čija se izvedba razlikuje od regiona do regiona, dok su narodni instrumenti: gusle i frula, a u Vojvodini tamburica. U Srbiji je takođe veoma popularna i truba.

Okosnicu srpske kulture čini etno nasleđe, bogata i jedinstvena tradicija zemlje koja se ogleda u običajima i vrednostima karaktrerističnim samo za ovo podneblje. Jedna od takvih je pravoslavni običaj slavljenja porodičnog sveca koja će se uskoro naći na reprezentativnoj listi nematerijalnog kulturnog nasledja čovečanstva koju formira organizacija UNESCO.

U brojkama, listu nepokretnih kulturnih dobara Srbije čini 2109 spomenika kulture, 72 prostorno kulturno-istorijskih celina, 167 arheoloških nalazišta i 71 znamenito mesto. U Srbiji postoji oko 250 centara za kulturu, 160 biblioteka i oko 100 muzeja.

Kultura je oduvek bila važan deo srpskog identiteta, koji je u nekim teškim istorijskim periodima jedino kroz nju postojao i opstajao. Danas se kultura Srbije razvija više pod uticajem kulturnih tekovina Zapada sa težnjom ka očuvanju kulturne jedinstvenosti ovog podneblja.