Odlučujući prodor

U nezadrživom proboju koji je praktično odlučio Prvi svetski rat, srpska pešadija je za 45 dana prešla 600 kilometara. Francuski general Franše d’Epere zapisao je da ju je i francuska konjica “jedva sustizala”.

U jesen 1918. godine, otpočeo je proboj Solunskog fronta. Malo ko od savezničkih sila u I svetskom ratu je tada mogao i da pretpostavi da će ovo sporedno ratište uskoro dobiti takav značaj, a da će oko 62 000 vojnika države za koju mnogi više nisu ni verovali da postoji, odlučiti o ishodu pobede koja je praktično okončala Prvi svetski rat.

U istoriji ratovanja, nikada se ni pre ni posle nije dogodilo da se jedna cela država – sa kraljem, vladom, ministrima, vojskom i dobrim delom stanovništva, povuče sa svoje teritorije i naseli na drugoj. Ipak, Prvi svetski rat je primorao Srbiju da učini upravo to. Sa svih strana pritisnuta neprijateljima, Srbija se preko Albanije povukla do Grčke, odakle su preživele vojnike i civile saveznički brodovi najvećim delom prevezli na ostrvo Krf.

U aprilu 1916. oporavljena vojska prevezena je u Solun gde su se već nalazile savezničke pre svega, francuske i britanske trupe. Odatle su Srbi upućivani na front koji je, međutim, ostao prilično stabilan i sporedan u odnosu na frontove na zapadu; tj. sve do 14. septembra 1918. godine i velike ofanzive.

Mnogi istoričari koji su istraživali Prvi svetski rat zabeležili su silnu želju Srba da se što pre vrate u svoju domovinu. Srbija je sanjana i o njoj su se pevale pesme koje su naučili i ostali saveznički vojnici.

Kada je proboj konačno počeo, srpsku vojsku više niko nije mogao da zaustavi! U francuskim vojnim izveštajima ostalo je zapisano da srpski odredi marširaju i po 17 sati dnevno, da ih teško sustiže i konjica i da bugarski vojnici pred njima beže i bacaju oružje.

Vrhovni komandant savezničkih snaga na Solunskom frontu, francuski general Franše d’Epere naredio je juriš. Posle nedelju dana, trupe su prešle Vardar čime je Solunski front probijen.

Bugarska je kapitulirala 29. septembra. Ovo je bila ogromna pobeda za saveznike – iz rata je izbačena vojska od 700 000 vojnika, a nemačka komanda je naredila opšte povlačenje. Jurišajući ispred ostatka vojske, srpske jedinice sa oko 62 000 ratnika tada su, prema rečima nemačkog cara Viljema II “odlučile rat”.

Na kraju, cifre su bile gotovo nestvarne – srpska vojska je za 45 dana prešla oko 600 kilometara potiskujući neprijatelja i oslobađajući Srbiju. Beograd je 1. novembra ponovo bio slobodan. Francuski odredi su 10. novembra prešli Dunav i krenuli u osvajanje Mađarske. Prvi svetski rat je konačno završen.

Posle kraha Solunskog fronta i gubitaka na ostalim bojištima, Nemačka je zatražila primirje. Borbe u Prvom svetskom ratu okončane su 11. Novembra 1918. Godine. Negde tih dana “Mančester gardijan” je napisao: “Ma koliko bila velika uloga Francuza u pobedi, danas ceo svet misli na Srbiju”.

Prvi svetski rat Srbiji je doneo stravične gubitke. Živote je izgubilo 26% ukupnog stanovništva naše zemlje, čime se Srbija našla na prvom mestu po broju žrtava, daleko ispred svih ostalih zaraćenih strana.

O slavnom proboju Solunskog fronta, general d’Epere je zapisao: “To su seljaci skoro svi, to su Srbi, tvrdi na muci, trezveni, skromni, to su ljudi slobodni, nesalomivi, gordi na sebe i gospodari svojih njiva. Ali, došao je rat. I eto kako su se za slobodu zemlje ti seljaci bez napora pretvorili u vojnike, najhrabrije, najistrajnije, najbolje od svih. To su te sjajne trupe, zbog kojih sam gord što sam ih ja vodio, rame uz rame sa vojnicima Francuske, u pobedonosnu slobodu njihove otadžbine…”