Na uzvišenju iznad Novog Pazara, u tišini brda Ras, stoji jedno od najstarijih i najznačajnijih verskih zdanja na Balkanu – Crkva svetih apostola Petra i Pavla, u narodu poznata kao Petrova crkva. Ovo skromno, ali veličanstveno zdanje svedoči o vekovima srpske istorije, veri, i duhovnom kontinuitetu koji traje više od 1.600 godina.
Tragovi praistorije i Rimske imperije
Petrova crkva ili crkva svetih apostola Petra i Pavla, nije samo najstarija sačuvana crkva u Srbiji – ona je mesto gde su se slojevi civilizacija doslovno preklopili. Arheološka iskopavanja pokazala su da su na ovom prostoru postojala naselja i svetilišta još u 7. i 6. veku pre nove ere. Pronađeni su predmeti iz antičkog doba – grčke skulpture, crnofiguralna keramika, zlatni i srebrni nakit, maske i atinska grnčarija – koji se danas čuvaju u Narodnom muzeju u Beogradu.
Na temeljima tih starijih objekata, tokom 4. veka, u doba Rimskog carstva, podignuta je prva crkva. Njena arhitektura, sa masivnim stubovima i osmostranom kulom koja skriva unutrašnju kupolu, svedoči o ranohrišćanskom graditeljskom stilu koji se razvijao nakon cara Konstantina. Ovaj kružni, gotovo mauzolejski tip gradnje retkost je na Balkanu i čini Petrovsku crkvu jedinstvenom u čitavom regionu.
Duhovno središte srednjovekovne Srbije
Tokom 9. veka, Petrova crkva postaje episkopsko sedište srpske države, poznato kao Eparhija raška. U njoj su krštavani prvi srpski vladari, među njima i veliki župan Stefan Nemanja, osnivač dinastije Nemanjića, koji će kasnije podići manastir Studenicu i postati monah Simeon Mirotočivi.
U 12. veku, ova crkva je bila mesto gde su se održavali državni sabori i gde se donosile odluke presudne za razvoj srpske srednjovekovne države. Petrova crkva je, simbolično i istorijski, kolevka srpske duhovnosti i državnosti.
Jednostavnost spolja, veličanstvenost iznutra
Na prvi pogled, Petrova crkva deluje jednostavno – siva kamena građevina sa malim prozorima i diskretnom kupolom. Ipak, njena unutrašnjost odiše posebnom svetlošću i tihim dostojanstvom. Zidovi su nekada bili prekriveni freskama iz 10. i 13. veka, od kojih su delovi očuvani i danas – najpoznatija među njima prikazuje apostola Pavla, naslikanog s mudrim, strogim pogledom.
Unutra se oseća tišina koja ne pripada samo sadašnjosti, već i prošlim vekovima. Svaki kamen deluje kao svedok molitava, krštenja i istorijskih trenutaka koji su ovde oblikovali narod i veru.
Deo svetske baštine
Petrova crkva je danas deo UNESCO-ve Svetske baštine u okviru kompleksa Stari Ras i Sopoćani, zajedno sa obližnjim manastirom Sopoćani i ruševinama srednjovekovnog grada Rasa. Ovaj skup spomenika predstavlja jedan od najvažnijih tragova rane srpske državnosti i umetnosti.
Šta videti u okolini
Posetioci koji dođu da osete duh Petrovske crkve mogu istražiti i njeno bogato okruženje. U blizini se nalaze:
- Manastir Sopoćani – remek-delo srpskog zidnog slikarstva iz 13. veka, poznato po freskama koje se smatraju vrhuncem vizantijske umetnosti.
- Tvrđava Stari Ras – nekadašnja prestonica srpske države, čiji ostaci govore o moći ranih Nemanjića.
- Grad Novi Pazar – živopisno mesto gde se susreću istok i zapad, sa orijentalnim čaršijama, mostovima i džamijama iz osmanskog doba.
- Pešterska visoravan – idealna za izlete u prirodu i upoznavanje sa tradicionalnim načinom života ovog kraja.
Zašto posetiti Petrovsku crkvu
Petrova crkva nije samo arhitektonski spomenik, već živa svetinja – mesto gde vreme teče sporije, a istorija je prisutna u svakom detalju. Ona povezuje praistorijske korene, rimsko nasleđe, hrišćansku veru i rađanje srpske državnosti u jedinstvenu priču.
Za putnika koji želi da razume Srbiju – ne samo njen izgled, već i njenu dušu – Petrova crkva je neizostavna stanica.
