Paja Jovanović

Slikar srpske istorije i narodnog života, realista Pavle Paja Jovanović (1859-1957) uticao je na obrazovanje, kulturu i rodoljublje svog naroda.

Malo koji slikar može da se pohvali da je u 14. godini života dobio prvu narudžbinu za svoja dela, a tako počinje priča slavnog srpskog slikara Paje Jovanovića. Naime, crkvena opština u Vršcu, gde je živeo, odlučila je da izradu crteža svetitelja za nova zvona za Sabornu crkvu poveri baš njemu.

Tako je još kao adolescent Paja Jovanović dobio prvi posao, a istovremeno i svojevrsnu propusnicu za upis na slikarsku akademiju u Beču.

Po zvaršetku gimnazije, upisuje se na Opšti slikarski tečaj bečke Akademije, a od oktobra iste godine postaje redovan student ove škole kod veoma cenjenog slikara i dobrog likovnog pedagoga Kristijana Gripenkerla.

PajaJovanovic1 Redovne studije slikarstva Paja Jovanović je završio za tri godine ali je nastavio da se obrazuje, kod istog profesora, na specijalnom tečaju za istorijsko slikarstvo.

Istovremeno se usavršava i u majstorskoj klasi profesora Leopolda Karla Milera, u to vreme veoma traženog i hvaljenog slikara istorijskog i žanr slikarstva, posebno poznatog po slikama sa orijentalnim motivima, naročito iz Egipta, i ubrzo postaje njegov najbolji učenik.

Paja Jovanović je na brojnim putovanjima nalazio inspiraciju za svoj rad. Još kao student je putovao po Crnoj Gori, Primorju, Albaniji, Bosni i Hercegovini, južnoj i istočnoj Srbiji, gde je radio skice svakodnevnog života i običaja i do detalja beležio predele, likove, narodne nošnje, nakit, oružje. Pun utisaka, po povratku bi stvarao dela: “Ranjeni Crnogorac” (za šta je dobio carsku stipendiju), “Guslar“, “Kićenje neveste“, “Arnaut s čibukom“, “Borba petlova“…

Ove slike su ga ubrzo proslavile u celom svetu, a naročito u Evropi koja je u to vreme bila veoma zainteresovana za zbivanja na Balkanu.

Srbija se ponosila svojim mladim i slavnim umetnikom. Gotovo svaka srpska kuća je imala neku njegovu reprodukcijusa temama kao što su srpska istorija ili narodni život. A vlast, zahvalna što je po svetu pronosio i slavio istoriju i kulturu srpskog naroda, već 1884. godine ga je izbrala za dopisnog člana Srpskog učenog društva. Četiri godine kasnije, 1888. izabran je i za redovnog člana Srpske kraljevske akademije.

Od 1895. godine Paja Jovanović se posvećuje izradi istorijskih kompozicija i te godine dobija dve značajne porudžbine za Milenijumsku izložbu u Budimpešti naredne godine – od tadašnjeg srpskog patrijarha Georgija Brankovića da izradi grandioznu istorijsku kompoziciju “Seoba Srba” pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem i od vršačkog Municipija, za sliku “Vršački triptihon”. Posle dugog naučnog istraživanja, putovanja i deset meseci predanog rada, umetnik je bio zadovoljan.

Međutim, slika se nije svidela patrijarhu zbog čijih primedbi i neslaganja, uglavnom političkog karaktera, “Seoba Srba” nije izložena na Milenijumskoj izložbi. Na nju je poslata samo slika „Vršački triptihon“ – „Kosidba“, „Berba“, „Pijaca“, koja je tumačena kao izraz dobrosusedstva Srba, Mađara i Nemaca.

Od 1905. godine Paja Jovanović se okrenuo slikanju portreta pa je ovekovečio brojne vladare, političare, aristokrate, naučnike, umetnike, a najviše je voleo da slika ženske likove. Tada je govorio da slika lepotu.

Uradio je portrete osoba kao što su srpski naučnik Mihajlo Pupin, austrijski car Franc Jozef (više portreta), crnogorska princeza Milica, kralj Nikola, Sofija Dunđerski, ali i igračice Bergel te više svoje njegove muze i kasnije supruge, Bečlijke Hermine Muni Dauber.

Paja Jovanović spada među najznačajnije predstavnike srpskog slikarstva i tipičan je pripadnik akademskog realizma. Izuzetno bogatim opusom, posebno temama iz narodnog života i istorijskom tematikom snažno je uticao na likovno obrazovanje, kulturu ali i rodoljublje srpskog naroda.