Lepenski vir, najstarije urbano naselje u Evropi

Lepenski Vir, paleolitsko nalazište na obali Dunava, potvrda je da je tamošnja kultura pre šest milenijuma imala razvijene društvene odnose, arhitekturu i umetnost.

commons.wikimedia.org - Mazbln - lepenski vir — Riboliki kameni idoli iz Lepenskog Vira

Kulturno središte praistorijskog sveta nalazilo se upravo na prostorima današnje Srbije. Kultura Lepenskog Vira stara je oko 8,5 milenijuma i predstavlja kolevku arheoloških otkrića koja su promenila sliku o mlađem kamenom dobu Evrope.

Lepenski Vir je jedno od najvećih i najznačajnijih praistorijskih arheoloških nalazišta kamenog doba, smešteno na desnoj obali Dunava u Đerdapskoj klisuri u blizini Donjeg Milanovca.

Ovaj lokalitet bio je sedište jedne od najkompleksnijih praistorijskih kultura.

Iskopavanja su otkrila postojanje visoko razvijene kulture koja je imala složene društvene odnose i kao takva prva u Evropi planski organizovala svoja staništa.

Otkrićem nalazišta praistorijskog naselja koje je ime dobilo po Dunavskom viru, promenjena je slika o srednjem i mlađem kamenom dobu, produbivši znanja o razvijenosti ljudskih zajednica koje su hodale zemljom pre 8500 godina.

Tokom arheoloških iskopavanja otkriveno je sedam faza naselja i 136 objekata. Naselja su podizana na lesnim terasama okrenutim ka Dunavu, reci koja je naselju darivala život i istovremeno ulivala božansko strahopoštovanje. Tokom arheoloških iskopavanja utvrđeni su obrisi planski građenih naseobina organizovanih u najstarije poznato urbano naselje u Evropi.

Karakteristične kuće trapezoidnih osnova nad kojima se uzdizala primitivna drvena konstrukcija, bile su podizane u obliku potkovice, okružujući slobodan prostor – prvi poznati trg na kojem se nalazila centralna građevina, verovatno neka vrsta svetilišta. Centralno mesto u svakoj od građevina imalo je ognjište okruženo kamenim idolima ribolikih glava.

Kultura Lepenskog Vira prostirala se duž Dunava i Đerdapske klisure na više lokaliteta, a ime je dobila po najvećem i najznačajnijem nalazištu, Lepenskom Viru. Prisustvo reke i značaj koji su joj prvi stanovnici njenih obala pridavali, prepoznatljiv je u samom simbolu ovog lokaliteta – monumentalnom dunavskom oblutku ribolikog bića.

Kameni idoli pronađeni u Lepenskom Viru predstavljaju najstarije pronađene kamene skulpture u Evropi.

Prvobitno je na njima bila oblikovana samo glava čudnog izraza, dok u poznijim fazama figure dobijaju oblik ljudi. Pored ovih figurina, pronađena je i bogata riznica alata i oruđa od kamena, kostiju i roga, prve posude i nakit od školjki i kamenčića.

Na osnovu svih dokaza poznato je da su prvi stanovnici dunavskih obala doživeli takozvanu neolitsku revoluciju, kada prve zajednice počinju da se bave zemljoradnjom i pripitomljavaju neke vrste životinja koje su gajili.

Kultura Lepenskog Vira razvijala se u periodu od oko 6500. do 5500. godine p.n.e. Danas nalazište Lepenski Vir predstavlja jedinstvenu kulturno-istorijsku celinu u okviru Nacionalnog parka Đerdap.

Nakon izgradnje brane na Dunavu za Hidroelektranu „Đerdap I“, naselje je premešteno na viši nivo kako ne bi bilo potopljeno. U okviru lokaliteta nalazi se i muzejska zgrada gde su izloženi najznačajniji arheološki nalazi s pratećom postavkom i virtuelnom rekonstrukcijom naselja.

Ovaj lokalitet je zaštićen kao strogi rezervat prirode.

Kako doći do ovog nalazišta kamenog doba?

Do Lepenskog Vira se može doći automobilom, autobusom, brodom i biciklom.

Ukoliko pođete automobilom, najbolje je da vozite magistralnim putem Beograd – Kladovo, a trebalo bi da pređete oko 170 km. Iz Niša je najbolje ići preko planinskog prevoja Tresibaba, zatim Knjaževca, Zaječara, Negotina i Kladova.

Ovaj put se poklapa sa biciklističkom rutom – Eurovelo 6, tako da do ovog nalazišta i kraja značajnog za biciklizam u Srbiji možete doći i svojim dvotočkašem.

Iz Beograda ka Donjem Milanovcu, koji se nalazi na 15 km od nalazišta, dnevni autobuski polasci su česti.

Ako volite da boravite na reci, onda je plovidba brodom do Lepenskog Vira najbolji način da posetite ovaj biser svetske kulture. Postoje organizovane plovidbe iz Beograda u vidu izleta.

Kada ste ovde, ne propustite…

Da prošetate Nacionalnim parkom – Đerdap i vidite veličanstvenu Đerdapsku klisuru.

Kada se nađete u ovom kraju, trebalo bi da znate da se nalazite na putu rimskih careva, jer se ovde nekada prostiralo Rimsko carstvo.

Rimski carevi su ostavili građevine koje bi trebalo da vidite ako se nađete ovde: u blizini Kladova su Trajanova tabla i ostaci Trajanovog mosta, utvrđenje Diana iz 1. veka; u blizini Zaječara – kasnoantički dvorac rimskog imperatora Gaja Galerija Valerija Maksimilijana – arheološki lokalitet Felix Romuliana.

U blizini Smedereva, nalaze se ostaci nekadašnjeg rimskog grada i vojnog logora, Viminaciuma.

Ne propustite da obiđete srednjovekovne tvrđave na Dunavu: Fetislam (kod Kladova), Golubac i Smederevsku tvrđavu.

Ovaj kraj je bogat vinogradima, pa se u njemu nalazi Vinski put Negotin. Ne propustite da probate vino u jedinstvenim kompleksima vinskih podruma nastlim u drugoj polovini 18.veka – Rajačkim, Rogljevskim, Štubičkim i Smedovačkim pimnicama.

Obiđite Rajkovu pećinu, jednu od najlepših u Srbiji, a nalazi se na oko 2,5 km od centra Majdanpeka.